حمید قهوه‌چیان*؛ با نگاهی به تاریخ می توان به این جمع بندی راهبردی رسید که سیاست ورزی، زمانی به نفع ملت و کشور ختم شده که از رگ های پاک مالی و اداری جوشیده باشد، از این رو بدون داشتن سازوکارهای مالی سالم، سیاست ورزی، سرنوشتی جز آلودگی و غلتیدن به فساد گسترده نداشته و خسارات ناشی از این موضوع، به صورت مستقیم از جیب تک تک مردم و دارایی های سرمایه ای کشور (مثل معادن، نفت و ...) برداشت می شود. در یک تحلیل کلان تر می توان گفت، بودجه عمومی در معرض دو تهدید شایع قرار دارد که عبارتند از «حیف» و «میل». «حیف» به این معناست که به دلیل ضعف نظام برنامه و بودجه، دارایی های کشور به هدر می روند، ولی اشخاص خاصی به واسطه آن، ذینفع نشده یا هدف اصلی، ذی نفع شدن مرتکب «حیف» نیست. اما «میل» به معنای سوء استفاده اشخاص خاصی از بیت المال است مثل اختلاس یا تصرف غیرقانونی در اموال دولتی. با این که «میل» در نظام سیاسی و مالی ایران شناسایی شده و موجد حساسیت عمومی می شود اما کمتر به «حیف» بیت المال واکنش نشان می دهیم. توجه به این نکته ضروری است که تعیین مصادیق «حیف»، دشوارتر از مصادیق «میل» بوده و بسته به مبانی اقتصاد سیاسی تعریف می شود. مهم ترین علت ایجاد «حیف»، شعارگرایی در فضای سیاسی است. مصداق انضمامی برای «حیف» بیت المال به این مثال توجه کنید: مطابق اصل سی ام و بند هفتم اصل چهل و سوم قانون اساسی، دولت‏ موظف‏ است‏ وسایل‏ آموزش‏ و پرورش‏ رايگان‏ را براي‏ همه‏ ملت‏ تا پايان‏ دوره‏ متوسطه‏ و وسایل‏ تحصيلات‏ عالي‏ را تا «سر حد خودكفایي‏ كشور» بطور رايگان‏ گسترش‏ دهد. معیار رسیدن به «سر حد خودكفایي» امر قابل تعیینی است، با این حال رشد تحصیلات عالی و تکمیلی در ایران به صورت فزاینده ای و بدون تعیین حد خودکفایی، در حال رشد بوده و بخش قابل توجهی از بودجه عمومی به رواج تحصیلات تکمیلی اختصاص داده می شود. این در حالی است که در بخش تامین آب شرب، با کمبود شدید بودجه مواجه ایم؛ کمبودی که منجر به گسترش بیماری های خطرناک از جمله سرطان می شود. بر این اساس باید گفت تخصیص بودجه به دانشگاه های عمومی و دولتی که خارج از حد خودکفایی ارزیابی می شوند در مقابل تامین زیربناهای آب شرب، «حیف بیت المال» و عدم برنامه ریزی صحیح مالی محسوب می شود. موارد بسیاری از این قبیل مقایسه ها را در مخارج عمومی می توان برشمرد که تخصیص بودجه های کلان برای خرید تسلیحات نظامی، نهادهای موازی، امور فرهنگی غیر ضرور، کمک های دولتی، نشان های دولتی، مطالبات غیر واقع بینانه و هزینه های پژوهشی (که در بسیاری از موارد ناکارامد و بی فایده اند) از جمله آنها به شمار می آیند.